WYMOWY GŁOSEK DŹWIĘCZNYCH
Dźwięczność (fonacja) – jedna z cech artykulacji głosek związana z pracą więzadeł głosowych. Głoski wymawiane z wymuszeniem drgań więzadeł przy produkcji dźwięku nazywane są głoskami dźwięcznymi, natomiast wymawiane bez ich drgania nazywane są głoskami bezdźwięcznymi.
Które głoski są dźwięczne, a które bezdźwięczne?
Do głosek dźwięcznych zaliczamy wszystkie samogłoski (a, e, i, o, u, y) oraz głoski: [b], [d], [dz], [dź], [dż], [g], [j], [l,] [ł], [m], [n], [ń], [r], [w], [z], [ź], [ż].
Do głosek bezdźwięcznych należą: [c], [ć], [cz], [f], [h], [k], [p], [s], [ś], [sz], [t].
Najłatwiejszym sposobem na sprawdzenie, czy głoska jest dźwięczna czy bezdźwięczna jest przyłożenie palca do szyi na wysokości krtani i wypowiedzenie tej głoski w izolacji tzn. tak, aby zabrzmiała tylko ta głoska.
Głoski dźwięczne [b], [d], [dz], [dź], [dż], [g], [w], [z], [ź], [ż] mają swoje bezdźwięczne odpowiedniki: b-p, d-t, dz-c, dź-ć, dż-cz, g-k, w-f, z-s, ź-ś, ż-sz.
Warto pamiętać, że głoski dźwięczne znajdujące się na końcu wyrazy, tracą swoją dźwięczność w czasie wymowy. Np. mówiąc ,,pociąg", wymawiamy ,,pociąk"a ,,chleb” wymawiamy,,chlep”.
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne
- parskanie wargami,
- nadymanie policzków,
- gra na grzebieniu, harmonijce ustnej,
- masowanie warg itp. cmokanie wargami
-mruczenie melodii
-naśladowanie różnych dźwięków naturalnych np. silnika motoru, karetki, piły, warczącego psa, wozu strażackiego, suszarki itp.
Ćwiczenia właściwe ( na przykładzie głoski W )
Przy mowie bezdźwięcznej najprościej rozpocząć naukę dźwięczności od głoski W. Jeśli pokazanie układu warg, zębów nie wystarczy, można rozpocząć ćwiczenia od przedłużonego wymawiania głoski U – palcem lekko przyciskamy dolną wargę do górnych zębów, aż do wytworzenia odpowiedniego dźwięku.
wa, wo, wu, we, wy, wi
wał, wata, waza, wanna, wakacje, wózek, wesoły, wyspa, włosy, wróg, wrona, wianek,
wiosna, wieś, wieczór
awa, owo, uwu, ewe, ywy, iwi
kawa, trawa, owoce, słowo, krowa, głowa, dwa, tramwaj, powieść, wesołe wakacje, wielki wieniec, siwe włosy, worek wełny, wysoka wanna ,brązowa walizka, nowy wałek ,wiosenna ulewa
W walizce jest wata. Na wakacjach jest wesoło. Weronika pije kawę. Tata na nowy krawat. Krowy skubią trawę. Wieczorem wieje wiatr. Paweł mówi wiersz o wiewiórce
Różnicowanie głosek w –f
wa – fa awa – afa
wo – fo owo – ofo
wu – fu uwu – ufu
we – fe ewe – efe
wy – fy ywy – yfy
wi – fi iwi – ifi
waza, fotel, wanna, foka, kowal, żyrafa, mewa, szafa…
wysoka fala, wesołe ferie, wysoki Felek, kolorowe kwiaty, wianek z fiołków, fajna zabawa
Wanda siedzi na fotelu. Wiesiek pracuje w fabryce. Na ferie Władek pojechał do Krakowa. Dziewczynka plecie wianek. Foka wskoczyła do wody.
Pozostałe głoski dźwięczne ćwiczymy zachowując kolejność ćwiczeń jak przy W (tzn. wywołanie danej głoski, utrwalanie jej w sylabach, wyrazach, wyrażeniach, zdaniach oraz różnicowanie tej głoski z opozycyjną do niej głoską bezdźwięczną. ).
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI M
ma,mo,me,mu,my,mi
am,om,em,um,ym
ama,omo,eme,umu,ymy,imi
mama,mata,mak,masa,mop,Mela,musi,miś…
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI B
ba, bo , bu, be, by, bi
aba, ebe, ubu, obe, yby
bat, bal, bałwan, balon, bańka, balkon, but, ból, buda, boisko, boczek, bułka, burak, burza, butelka, budynek, beret, beczka, sobota, ubogi, gruby, cebula, zabawa, taboret, słaby, robota, wróbel, obecny, brat, blady, bluza, brudny, błoto, blok, dobry, ubranie, szabla, tablica, izba, herbata, brudna beczka, gruby burek, dobry brat, głęboki basen, brązowy beret, zabłocone buty
Basia ma brązowy beret. Bronka kupiła bukiet bzu. Bolek pisze na tablicy. Burek śpi w budzie. Robotnik przyniósł gruby kabel. W oborze beczy baran. Basia dostała bratki. Bartek boi się burzy. Kuba ulepił bałwana.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI D
da, do, du, de, dy
ada, odo, udu, ede, ydy
dom, dach, dół, deska, dynia, data, dobry, doktor,, dozorca, dyplom, dyrektor, woda, środa, schody, buda, chudy, pudełko, jeden, kreda, pada, sady, medal, kiedy, drut, dno, droga, dlatego, dmuchać, dwa, drewno, brudny, legenda, adres, każdy, meldunek, dyktando, wiadro, jodła, chodnik, kudłaty
Darek dostał pudełko landryn. Pan doktor ma dyżur. Na drzewie jest gniazdo. W domu są drewniane schody. W środę są dożynki. Za domem stoi weranda. Danusia goni indyka. Mama kupiła damskie spodnie. Tato poprosił o drugie danie. W pokoju jest dębowa podłoga. Darek dostał dyplom. Na oknie stoi duża doniczka.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI
ga, go, gu, ge, gy
aga, ogo, ugu, ege, igi
gapa, gardło, ganek, gazeta, gołąb, góra, górnik, gęś, noga, kogut, ogórek, jagoda, waga, łodyga, figura, głowa, groch, grypa, grzeczny, głód, gniazdo, igła, ogród, ognisko, cegła, gruba gazeta, długa igła, góralski garnuszek, grządka Grzesia, ogródek Małgosi, grube igły, gorzka pigułka
Magda ma w koszyku igły. Grzesio zerwał gałązkę głogu. W ogródku rosną goździki i nagietki. Jacek zjadł gorzką pigułkę. Lubię gotowany groch. Tato kupił grube gwoździe.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI Ł
Ła ło łe łu ły
Ała ało ałe ału ały
Oła oło ołe ołu oły
Eła eło ełe ełu eły
Uła uło ułe ułu uły
Łabędź, łachman, ładunek, łańcuch, łapa, łaska, łata, ławka, łazienka, łąka, łodyga, łokieć, łopata, łosoś, łódka, łóżko, łuk, łysina, łyżka, łyżwa
Bałagan, gołąb, ołówek, pałac, połowa, południe, półka, pułapka, pylek, reguła, sałatka, siłacz, siłownia, szałas, szkoła, wałek, żyła
Anioł, dół, dzięcioł, kawał, kocioł, kryształ, kubeł, materiał, orzeł, osioł, pył, sandał, stół, tył, tytuł
Mała łazienka
Złamana łodyga
Hałaśliwy Łukasz
Łatwa łamigłówka
Załadowana łódka
Łoś wpadł w pułapkę
Z pałacu słychać łomot
Wzięłam z półki ołówek
Lubię sałatkę z łososiem
Dla łabędzi ta zima była łagodna
Utwórz nowe wyrazy zamieniając wyróżnione litery oznaczające spółgłoski dźwięczne na odpowiadające im bezdźwięczne: brać, bies, głos, medal, gaża, żal, gad, żbik, uzda, bark, zad, waza, działo, gapa, wrak, dobór ,gazeta, życie
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI Zi
zia, zio, ziu, zie, zi
azia, ozio, ezie, uziu, izi
zima, zielony, ziemia, ziemniak, ziarno, zioła ziółko, ziele, zięba
buzia, guzik, jezioro, gałęzie, bazie, mazidło, koziołek, poziomka, tuzin, jezioro, wąziutki, gałęzie
źle, źródło, źrenice, źrebię, źdźbło
koźlę, woźna, późno, rzeźba, kuźnia, groźba, bliźniak, wyraźny, łaźnia, luźny
mroźna zima, tuzin guzików, zimny październik, zielone gałęzie, ziewający woźnica, raźne źrebaki, groźne koźlę, orzeźwiające źródło
Kazio przyniósł bazie. Mama kupiła tuzin guzików. W tym roku był zimny październik. Ziutka lubi poziomki. W starej kuźni jest zimno. Józia pije wodę ze źródła. W zielonym wazonie są bazie. Józio prowadzi koziołka. Na gałęzi siedzi zięba. Koło źródła rosną zioła. Woźnica wiezie ziemniaki. Kazio ma pełną buzię poziomek. Gruźlica jest groźną chorobą. W kuźni pracują do późna. Kazio przyjaźni się z Ziutką.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI Dź
dzia, dzio, dzie, dziu, dzi
adzia, odzio, Edzie, udziu, idzi
dziadek, dziura, dziupla, dzień, dzieci, dziąsło, dzięcioł, dzik, dzień, działo, dzionek, dzieło, dziennik, dziewczynka, dziwak
grudzień, budzik, tydzień, łodzie, gwoździe, łabędzie, żołędzie, miedziany, przechodzień, przedział, kądziel, wędzidło, gaździna, goździk
dźwignia, dźwig, dźwięk, dźgać,
niedźwiedź, wiedźma
dzień dziecka, ludziki z żołędzi
dzikie łabędzie, dzieci i rodzice
dźwięk budzika, dzielna Jadzia
dzielny dzięcioł, dziób łodzi
dzielny niedźwiedź, dziesięć gwoździ
Przez tydzień szukałam budzika. Dziś są Jadzi urodziny. Dzieci siedzą w dużej łodzi. Dzieci lubią Dzień Dziecka. Widziałam dzisiaj dzikie łabędzie. W zagrodzie były dziki. Mama sadzi na działce goździki. Jutro będzie grudzień. Dzięcioł wydziobuje owady. Budzik budzi dzieci. Zdziś dźwiga miedziany dzban. W dziupli siedzi wiewiórka. Gaździna wędzi serki. Tadek dostał na urodziny ładne wdzianko.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI Z
za, zo, ze, zu, zy
aza, ozo, eze, uzu, yzy
zoo, Zosia, zamek, zupa, zygzak, Zenek
- otwarta zajezdnia
- kolorowy zygzak
- mądra Zuzanna
- pełny zlewozmywak
- piękny gwiazdozbiór
- znak zapytania
- złoty zegarek
- rozwiązane zadanie
- Iza dokładnie myje ząbki.
- W ozdobnym wazonie były niezapominajki.
- Nad zatoką zapada zmrok.
- Zenek zakłada brązową bluzę.
- Koza u woza zerka na ogryzek.
- Kuzyn zdał egzamin na prawo jazdy.
- Pan Zygmunt znalazł złoty zegarek.
- Kuzyn zrobił dla Elizy piękną zabawkę na prezent.
- W domu zapachniało zupą pomidorową i zawijanymi zrazami.
- Zuzanna gwizdała melodię znanego kompozytora.
UTRWALANIE POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSKI DZ
dza, dzo, dze, dzu, dzy
adza, odzo, edze, udzu, ydzy
dzban, dzwon, sadzonka, sadzawka
- kukurydza do jedzenia
- pędzel na podłodze
- koledzy na drodze
- rydze na wadze
- dzbanek rodzynek
- dzwonek dzwonnika
- Ania ma pieniądze na pędzel.
- Dzwonnik dzwoni rano.
- Koledzy pędzą po miedzy.
- Wujek kupił wędzonkę i kukurydzę do jedzenia.
- Obok ogrodzenia rdzewieje dzwon.
Przykładowe strony
Opracowanie:
Anna Tafelska-Mielniczek